Müzik, Dans, Çingeneler ve Tony Gatlif

Bu yıl blogda her ay bir yönetmenin dört ya da beş filmini izleyip, hakkında genel bir yazı yazmak istiyorum. Yani niyetim bu yönde. İnşallah bunu yapabilirim ve güzel olurlar.

Hakkında yazmak istediğim yönetmenler muhtemelen en çok bilinen, sevilen yönetmenler olmayacaklar ama kimsenin adının duymadığı birilerini yazmak niyetinde de değilim. 

İzleme listemde birkaç filmi olduğu için bu seriye Tony Gatlif'le başlamaya karar verdim.

Tony Gatlif.

Şahsen kendisini ilk defa geçen yıl Geronimo adlı filmiyle tanıdım.
Aslında 1975’ten beri çektiği belki bir düzineden fazla filmi var ve Türkiye’deki festivallere de katılmış, ders vermiş bir sanatçı. Dolayısıyla birçoğunuz kendisini eskiden beri tanıyor olabilir ama ben bu yazıda onu yeni tanımış birisi olarak kendisi ve filmleri hakkında bir şeyler yazmaya çalışacağım.

Gatlif Cezayir’de doğmuş 13 yaşında da Fransa’ya gitmiş bir yönetmen. Aslında aynı zamanda, senarist, yapımcı ve müzisyen de. Filmlerini izledikten sonraysa sanatçı sıfatını gerçekten hak ettiğini düşündüğüm bir adam.

Tony Gatlif’in filmlerinde ön plana çıkan ortak özellikler yoğun müzik, yol/göç ve Çingeneler. Bunlara ek olarak oyuncu seçimlerinin de çok başarılı olduğunu söyleyebiliriz.

Her filminde Çingenelerin esas hikaye ya da hikayenin bir kısmında olduğu, bu sırada uzun yol sahnelerinin ve güzel müziklerin ve dansın tadına doyduğunuz filmler yapıyor Gatlif. Bambaşka insanların, yer yer bir kültürün günlük hayatına dair, yaşayış biçimine dair sahneler, yer yer de dramatik olaylar ya da ruhumuza dokunan başka şeyler var.

Filmlerinde dikkatimi çeken bir başka konuysa akıcılık. Bu yönü en sevdiğim özelliği olabilir. Nitekim insanı baştan alıp götüren, nasıl bittiğini anlamadığım filmler arayışında biri olmaktan ziyade, hikayenin tılsımını bozmadan, bütün olağanlığıyla her anını fark ettiğim, hikayenin zenginlikler barındırdığı filmleri severim. Gatlif'in filmleri de böyle. Size zamanı unutturmuyor izlerken, bazen durup dururken bambaşka bir olay izlemeye başlıyorsunuz, bu akıcılığı değiştirmiyor ama size nerede olduğunuzu hatırlatıyor. Bu sinema ve anlatım adına iyi bir şey.

Tabi ki doğal olarak filmlerin eleştiri hak eden noktaları da az değil. Benim için filme dahil olan bir konu varsa, bu bir iki sahnelik bir şey olsa bile önemli. Mesela bir ulus hakkında yanlış bilgi, ön yargılı bakış açısı ya da işlenen bir olayın doğru yansıtılmaması, iyi çalışılmamış olması büyük problemler. Özellikle de sonuncusu. Mesela filmde bir ibadet sahnesi var ve bu doğru dürüst çekilmemişse yönetmenin o sırada ne anlattığın kıymeti kalmadığı, ona odaklanamadığım gibi bu filmin geneli hakkındaki düşüncemi de doğrudan etkiler. Bir topluluğun günlük hayatını yansıtıyorsanız bunu iyi bilmeniz gerekir. Gatlif bu konuda diğerleri için Çingeneler hakkında olduğu kadar iyi değil. Buna daha sonra döneceğiz.

İnternetteki yorumlardan anladığım kadarıyla sevilen birçok filmi var Gatlif’in fakat ben 2000 sonrası çektiği filmlerinden dördünü izledim.

Geronimo 2014

Geronimo yönetmenin izlediğim ilk filmi. Bu filmi izlediğim sırada böyle bir yazı yazmayı düşünmüyordum doğrusu ama yine de bu filmde de bahsettiğim yönetmenin filmlerinin karakteristik özellikleri hakkında bir şeyler söyleyebilirim.

Filmde bir Türk ailesi, düğünden kaçmış bir gelin ve bu sebepten ortaya çıkan bir töre meselesi anlatılmaya çalışılmış. Doğrusunu söylemek gerekirse film boyunca farklı tarzda bir yönetmenin filmini izlediğimi düşünerek her şeyi anlamlandırmaya, olduğu gibi düşünmeye çalıştım ama film bittiğinde anlamsız bir biçimde ilerlemiş, epey eksik bir hikaye olduğunu gördüm. Ayrıca bahsettiğim filmlerindeki ortak özellik olan akıcılık da bu filmde maalesef yoktu. 

Ayrıca filmin sosyolojik gerçeklerle pek doğru bir ilişkisi olduğunu söylemek zor. Aslında Gatlif'in birçok filminde görülebilecek ortak bir hatasından bahsetmek gerekirse o da bu herhalde. Genelde basit hataların üzerine işlenen hikayelerle ya da olaylar silsilesiyle karşılaşıyorsunuz.

Bu filmi izledikten sonra olumlu olarak  düşündüğüm tek şey oyunculardı. İnternetten oyuncuların başka hangi filmlerde oynadıklarına falan baktım hemen, Aslında çok da ünlü, bir sürü filmde oynamış oyuncular değiller ama iyilerdi. Bunun dışında filmin tam oturmamış bir hikayesi ve karakterlerin gerçekçilik problemi öne çıkıyordu.

Swing 2001

Gatlif bu filmde Max ve Swing isimli iki çocuğun bir yaz tatili boyunca arkadaşlıklarını konu almış. Bu iki çocuğa eşlik eden bir müzisyenle birlikte yine müzik yoğunluklu, yakın plan çekimlerin oldukça bol olduğu bir film Swing.

Filmin yoğunlaştığı nokta arkadaşlık olmasıyla birlikte finaline yüklenmiş bolca anlam yüklü sahne ve yönetmenin her filminde bulunan unsurlar kendini gösteriyor. Bunun yanında yer yer kopukluklar olsa da bu akıcılığı pek etkilemiyor ama filmin anlattığı konu hakkında yeterince derinleşebildiğini söyleyemem.

Filmin hikayeden koptuğu yerler var demişken, sanırım bu biraz da Gatlif’in anlatım tarzı diyebiliriz. Yani bunu bazı yerlerde bilinçli olarak yaptığı da izledikten sonra anlaşılabiliyor.

Nihayetinde izlenilesi bir film Swing. Hele filmlerde iyi müzikler duymayı seviyorsanız bu film sizin için tadından yenmeyen bir film olabilir.

Exils 2004

Türkçe’ye Sürgündekiler adıyla çevrilmiş.

Bu  filmin konusunun önüne geçen iki şey var benim için. Bir müstehcenlik, iki yanlış bilgiler üzerine inşa edilmiş bir eserin sanatsal değeri.

Zano ve Naima adlı iki Fransız sevgilinin geçmişlerini öğrenmek, dedelerinin yaşadığı yerleri görmek için İspanya üzerinden Cezayir’e gidişini ve sonrasını izliyoruz filmde.

Yolda yine çingenelerle ya da ters istikamette göç edenlerle karşılaşıyoruz.

Bir yol filmi olmasıyla izlenebilirliğini sürekli ayakta tutuyor. Bunun yanında anlatım yöntemi ve anlatılanlar açısından epey ciddi bir eleştiriyi hak ediyor. Bu filmdeki dans sahneleri, ikili ilişkiler diğer filmlerdeki gibi başarılı değiller. Bunun yanında filmin başının da bir beş dakikayı izlemeden ileri sarmanıza sebep olması cabası.

Bu konuda sadece Gatlif’in filminden bahsetmek yerine daha geniş bir eleştiri yapmak gerekirse, çıplaklık üzerinden yapılan anlatımlar işin kolayına kaçmaktan başka bir şey değil bence. Ve ben bu sahneleri çok ucuz bulduğum için izlemeden ileri sarmaktan şüphe etmiyorum.

İkinci konuya gelecek olursak, aynı anda farklı yönlere giden insanlar üzerinden ciddi bir mesaj veriyor aslında ama bu sırada dikkat çeken ve filmin tamamen önüne geçen şeyler var. Bunda yönetmenin umursamazlığı ya da hitap ettiği kitleyi farklı bir şekilde tanımlaması gibi durumlar söz konusu mu bilmiyorum ama kolayca öğrenilebilecek konuların filmlerden yanlış işlenmesi, hele hele yarım saatten fazla bir süren bir kısmın bu yanlışlık üzerine kurulması filmi tamamen anlamsızlaştıran bir durum. Mesela, namazın son oturuşunda Fatiha okuyan, onu da yanlış okuyan birini uzun uzun izlemek bir işkence ya da kadınların sema dönerek kendilerinden geçmesi ve sonra tütsüye (ironi) tapar gibi hareket etmeleri bambaşka bir durum.

Aslında filmde bunu eleştirdiğini düşünebileceğiniz bir sahne de olmasına rağmen oryantalist bakış açısı bu sevgililer Cezayir'e girdiği andan itibaren filmin önüne geçiyor.

Sonuç olarak bu filmi izlemekle pek de vakit kaybetmenize gerek yok deyip konuyu kapatıyorum.

Korkoro 2012

Gatlif’in Göçebe çingenelerin ikinci dünya savaşı sırasında yaşam koşullarının nasıl değiştiğini ve aslında bu savaşta çingenelerin de başına gelen çok şey olduğunu anlattığı filmi bu. İzlediklerim arasında en iyi filmi ayrıca.

Fransa’ya girmeye çalışan küçük bir göçebe topluluk ve bunların karşılaştıkları sorunları, gündelik hayatlarını, iyileri, kötüleri, savaşın neleri getirip, götürdüğünü yeri geldiğinde bir asker, yeri geldiğinde annesi, babası yanından ayrılmış ve bir daha dönmemiş bir çocuğun onları arayışı üzerinden anlatıyor bu film.

Çingeneler yine gittikleri yere müziklerini taşırken, başlarına gelenler onları kendileri olmaktan nasıl alıkoyamadığına da şahit oluyoruz bu filmle.

Film aslında hazin bir sonu anlatırken bize o sonu göstermek, onu hikayenin merkezine yerleştirmek yerine, bu sonu yaşayacak olanları, bu sondan hemen öncesini anlatıyor finaline kadar ve sonra o hazin sonu söylediğinde, bütün anlatımlardan daha öte bir şekilde bu durumu gözlerimizin önüne seriyor film. Ayrıca bu yönetmenin böylesine acıklı bir meseleyi hiçbir şekilde ajite etmeden anlatmasını da sağlamış oluyor.

Sonuç olarak söylemek gerekirse eğer bu filmlerden tek bir tanesini izlemek isterseniz, bence o film bu film olmalı.

*Kullandığım fotoğrafların linklerini, üzerlerine gelerek görebilirsiniz.